بسم الله الرحمن الرحیم
ششمین نشست از سلسله نشست‌های پرسمان اندیشه در نهج‌البلاغه به همت انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران با موضوع «واکاوی مفهوم عقل و ایمان در خطبه ۸۰ با رویکرد بینامتنی» با سخنرانی دکتر حسین افسردیر (پژوهشگر علوم و معارف نهج البلاغه)، در روز ۲۲ مردادماه بصورت مجازی برگزار شد.
دکتر حسین افسردیر در ابتدا به بیان رویکردها در مواجهه با خطبه ۸۰ نهج البلاغه پرداخت. وی بیان کرد که در این زمینه دو رویکرد وجود دارد:
الف: رویکرد حذفی: در این رویکرد برخی از محققان از طریق نقد سندی به انتساب این خطبه به امام علی(ع) را رد کرده اند.
ب: رویکرد تفسیری: در رویکرد تفسیری برخی از محققان با ضمن پذیرش انتساب خطبه به امام علی(ع) به توجیه دلالت عبارات خطبه پرداخته اند. برخی گفته‌اند که مقصود از عنوان «نساء» در این‌گونه احادیث، مفهوم زنان در اذهان عامه مردم است نه مفهوم حقیقی کلمه. مردم آن روزگار در تعبیر زنانگی و زنانه، جنسی از آدمیان را در نظر داشتند که عموماً ساده‌اندیش و کم‌خرد بودند..
دکتر حسین افسردیر افزود که عده¬ای بر این باورند که «بخشی از نکوهشهای نهج‌البلاغه دربارۀ زن، ظاهراً به جریان جنگ جمل برمیگردد» روایتی که در نهج‌البلاغه وارد شده است، به‌عنوان یک قضیۀ حقیقیّه نیست، تقریباً نظیر قضیۀ شخصیه یا قضیۀ خارجیه است؛ اصل قضیه این است که عایشه، این جنگ را به راه انداخت.
شیوه مواجهه با خطبه
دکتر حسین افسردیر در ادامه به نقد رویکردها در توجیه عبارات خطبه ۸۰ نهج البلاغه پرداخت و بیان کرد:
رویکردی که در این زمینه می تواند ما را به معنای دقیق تر از عقل و ایمان برساند، رویکرد بینامتنی است. بینامتنیت از جمله واژه‌هایی است که موجب طرح بحث‌های زیادی شده و معانی گوناگونی به خود گرفته است. به طوری که برخی از این معانی و تعاریف در مقابل هم قرار گرفته‌اند. (نامور مطلق، ۱۳۹۰، ص ۱۳۰)
ژنت: بینامتنیت به عنوان رابطه هم¬حضوری بین دو یا چندین متن تعریف می‌شود. به عبارت بهتر و روشن‌تر، بینامتنیت حضور بالفعل یک متن درونِ متن دیگر است.
وی در ادامه افزود که عبارت «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِیمَانِ … فَأَمَّا نُقْصَانُ إِیمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاهِ وَ الصِّیَامِ فِی أَیَّامِ حَیْضِهِنَّ» این عبارت ارجاع به یک متن دیگر دارد.
عبارت نقص ایمان به حکم فقهی برگرفته از روایات ارجاع دارد و عبارت نقص عقل به آیه «وَ اسْتَشْهِدُوا شَهیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى» (بقره: ۲۸۲) ارجاع دارد. بنابراین اگر عبارتی از یک روایت یا مطالب نهج البلاغه به
یک حکم فقهی قطعی
یا مجموع روایات دیگر
یا آیه یا آیاتی از قرآن ارجاع دهد
در نتیجه: اشکال سندی، منحصر کردن محتوای متن مورد نظر به خصوص سبب صدور، محدود کردن متن به زمان صدور دارای اشکال است.
وی در ادامه به بیان نظر برگزیده پرداخت و بیان کرد: مقصود از عقل در این روایات، قدرت حفظ و ضبط رخدادها، اقوال و افعال مشهود در عرصه حادثه است که شاهد باید همه آن‌ها را کاملاً به حافظه بسپارد تا در محکمه قضا شهادت را ادا کند.(جوادی آملی، ۱۳۸۹، ج ۱۱، ص ۲۹۴-۲۹۳)
وی همچنین راجع به مفهوم ایمان در عبارت نواقص الایمان بودن نساء بیان کرد:
با توجه به قرائنی که در متن احادیث پیرامون نقص ایمان در زنان آمده می‌توان گفت که در این روایات، ایمان به معنای لغوی آن، یعنی آرامش می‌باشد نه معنای اصطلاحی آن.
لینک صحبتهای دکتر افسر دیر
https://drive.google.com/file/d/1tE-j24dSDgw1FwKgHhFEVeDriMBmu5Lrلی/view?usp=drivesdk
