بسم الله الرحمن الرحیم
ششمین نشست از سلسله نشست‌های پرسمان اندیشه در نهج‌البلاغه به همت انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ايران با موضوع «واکاوی مفهوم عقل و ایمان در خطبه 80 با رویکرد بینامتنی» با سخنرانی دکتر حسین افسردیر (پژوهشگر علوم و معارف نهج البلاغه)، در روز 22 مردادماه بصورت مجازی برگزار شد.
دکتر حسین افسردیر در ابتدا به بیان رویکردها در مواجهه با خطبه 80 نهج البلاغه پرداخت. وی بیان کرد که در این زمینه دو رویکرد وجود دارد:
الف: رویکرد حذفی: در این رویکرد برخی از محققان از طریق نقد سندی به انتساب این خطبه به امام علی(ع) را رد کرده اند.
ب: رویکرد تفسیری: در رویکرد تفسیری برخی از محققان با ضمن پذیرش انتساب خطبه به امام علی(ع) به توجیه دلالت عبارات خطبه پرداخته اند. برخی گفته‌اند که مقصود از عنوان «نساء» در این‌گونه احادیث، مفهوم زنان در اذهان عامه مردم است نه مفهوم حقیقی کلمه. مردم آن روزگار در تعبیر زنانگی و زنانه، جنسی از آدمیان را در نظر داشتند که عموماً ساده‌اندیش و کم‌خرد بودند..
دکتر حسین افسردیر افزود که عده¬ای بر این باورند که «بخشي از نكوهشهاي نهج‌البلاغه دربارۀ زن، ظاهراً به جريان جنگ جمل برميگردد» روايتي كه در نهج‌البلاغه وارد شده است، به‌عنوان يك قضيۀ حقيقيّه نيست، تقريباً نظير قضيۀ شخصيه يا قضيۀ خارجيه است؛ اصل قضيه اين است كه عايشه، اين جنگ را به راه انداخت.
شیوه مواجهه با خطبه
دکتر حسین افسردیر در ادامه به نقد رویکردها در توجیه عبارات خطبه 80 نهج البلاغه پرداخت و بیان کرد:
رویکردی که در این زمینه می تواند ما را به معنای دقیق تر از عقل و ایمان برساند، رویکرد بینامتنی است. بینامتنیت از جمله واژه‌هایی است که موجب طرح بحث‌های زیادی شده و معانی گوناگونی به خود گرفته است. به طوری که برخی از این معانی و تعاریف در مقابل هم قرار گرفته‌اند. (نامور مطلق، ۱۳۹۰، ص 130)
ژنت: بینامتنیت به عنوان رابطه هم¬حضوری بین دو یا چندین متن تعریف می‌شود. به عبارت بهتر و روشن‌تر، بینامتنیت حضور بالفعل یک متن درونِ متن دیگر است.
وی در ادامه افزود که عبارت «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِيمَانِ … فَأَمَّا نُقْصَانُ إِيمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ فِي أَيَّامِ حَيْضِهِنَّ» این عبارت ارجاع به یک متن دیگر دارد.
عبارت نقص ایمان به حکم فقهی برگرفته از روایات ارجاع دارد و عبارت نقص عقل به آیه «وَ اسْتَشْهِدُوا شَهيدَيْنِ مِنْ رِجالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى» (بقره: 282) ارجاع دارد. بنابراین اگر عبارتی از یک روایت یا مطالب نهج البلاغه به
یک حکم فقهی قطعی
یا مجموع روایات دیگر
یا آیه یا آیاتی از قرآن ارجاع دهد
در نتیجه: اشکال سندی، منحصر کردن محتوای متن مورد نظر به خصوص سبب صدور، محدود کردن متن به زمان صدور دارای اشکال است.
وی در ادامه به بیان نظر برگزیده پرداخت و بیان کرد: مقصود از عقل در این روایات، قدرت حفظ و ضبط رخدادها، اقوال و افعال مشهود در عرصه حادثه است كه شاهد باید همه آن‌ها را كاملاً به حافظه بسپارد تا در محكمه قضا شهادت را ادا كند.(جوادی آملی، ۱۳۸۹، ج 11، ص 294-293)
وی همچنین راجع به مفهوم ایمان در عبارت نواقص الایمان بودن نساء بیان کرد:
با توجه به قرائنی که در متن احادیث پیرامون نقص ایمان در زنان آمده می‌توان گفت که در این روایات، ایمان به معنای لغوی آن، یعنی آرامش می‌باشد نه معنای اصطلاحی آن.
لینک صحبتهای دکتر افسر دیر
https://drive.google.com/file/d/1tE-j24dSDgw1FwKgHhFEVeDriMBmu5Lrلی/view?usp=drivesdk
